Het Spirituele Pad
De tentoonstelling ‘Het Spirituele Pad’ in museum Villa Mondriaan toont de religieuze zoektocht van de kunstenaar Piet Mondriaan. Geloof en spiritualiteit hebben een belangrijke rol gespeeld in zijn leven en in zijn kunst. ‘Het Spirituele Pad’ is samengesteld door gastconservator Benno Tempel (directeur Kunstmuseum Den Haag) en is te zien van 21 september 2018 tot en met 3 maart 2019.
De tentoonstelling richt zich op de jaren van Mondriaan in Winterswijk en Amsterdam, waarin Mondriaans veranderende levenshouding zichtbaar wordt en steeds meer vorm krijgt in zijn schilderkunst. Voor Benno Tempel zijn deze vroege jaren van groot belang: “De overstap naar de hoofdstad symboliseert zijn geboorte als kunstenaar en het zich losmaken van zijn opvoeding.” De bezoeker ziet stapsgewijs Mondriaan zijn eigen spirituele pad uitstippelen door middel van zijn schilderijen en tekeningen, maar ook door foto’s van de kunstenaar zelf en historische objecten, zoals het doopboek van Mondriaan. De tentoonstelling geeft een indruk van de boeiende periode waarin spiritualiteit in Mondriaans leven steeds belangrijker wordt.
Mondriaans religieuze levenspad
Het geloof was voor de kunstenaar Piet Mondriaan (1872 – 1944) een onmiskenbaar onderdeel van het leven. Het protestants-christelijke geloof wordt hem met de paplepel ingegoten. Toch is het calvinisme geen weg die hij wil bewandelen. Als Mondriaan gaat studeren aan de Rijksacademie in Amsterdam, raakt hij in de ban van geloofsovertuigingen die verderaf staan van religie. De theosofie trekt Mondriaan het meest aan. Onder invloed van deze religieus-filosofische stroming verschuift zijn focus van een geloof in God naar een spirituele levenshouding, wat leidt tot interesse in onder andere yoga, meditatie en vegetarisme.
Afbeelding: Piet Mondriaan, Kindje, 1900-1901. Collectie Kunstmuseum Den Haag.
Spiritualiteit in Mondriaans kunst
Mondriaans religieuze weg komt tot uiting in zijn kunst. In zijn eerste tekeningen en schilderijen komt de kerk vaak voor. De Hervormde Jacobskerk in Winterswijk, die de familie Mondriaan ziet vanuit hun woning aan de Zonnebrink, legt Mondriaan op verschillende wijzen vast. Opvallend is dat Mondriaan experimenteert met de weergave van de boom op de voorgrond, waardoor de kerk niet de hoofdrol speelt, maar juist naar de achtergrond verdwijnt.
In het begin van zijn tijd in Amsterdam houdt Mondriaans werk dikwijls nog een christelijk thema, maar Mondriaans latere Amsterdamse schilderijen tonen zijn interesse in andere levensopvattingen dan het christelijke geloof. Zo is in Mondriaans schilderij ‘Twee Figuren’ (1908-1909) de invloed van de theosofie duidelijk zichtbaar. Waar de man op het schilderij vastbesloten de toeschouwer recht aankijkt, heeft de vrouw rustig met gesloten ogen haar hoofd omhoog, strevend naar het theosofische ideaal van het Goddelijke.
Mondriaans voorkeur voor een spirituele levensstijl laat hem voortdurend zoeken naar harmonie, ritme en balans in zijn leven en zijn kunst. Deze drang leidt uiteindelijk tot zijn abstracte werk met rechte lijnen en primaire kleuren, waar Mondriaan wereldberoemd mee is geworden.
Gastconservator directeur Kunstmuseum Den Haag
Benno Tempel, directeur van het Kunstmuseum Den Haag, is de gastconservator van deze tentoonstelling. Met bijna 300 werken heeft het Kunstmuseum Den Haag de grootste collectie Mondriaans ter wereld. Speciaal voor ‘Het Spirituele Pad’ heeft Benno Tempel hieruit een selectie schilderijen en tekeningen gemaakt die het verhaal van Mondriaans religieuze zoektocht treffend belichten. Benno Tempel: “Het verhaal van de ontwikkeling van Mondriaan is bovenal een verhaal van de persoonlijke ontwikkeling van de kunstenaar. Mondriaan gaat weg van de traditie naar een onbekende toekomst.”
Afbeelding: Piet Mondriaan, Twee chrysanten, ca 1899-1900. Collectie Kunstmuseum Den Haag.
Afbeelding rechtsboven: Piet Mondriaan, Zelfportret, 1908. Collectie Kunstmuseum Den Haag.
