nl
nl de en
Dinsdag tot en met zondag geopend | 11:00 tot 17:00 uur
Tickets kopen

Nieuwe aanwinst Museum Villa Mondriaan: Boereninterieur met haard in de Achterhoek

17 jul 2023

Boereninterieur met haard in de Achterhoek, ca. 1890 – 1892, olieverf op doek, 56 x 62cm, Collectie Villa Mondriaan, Winterswijk

Op dit schilderij zien we een deel van een woonkeuken, waarin de zon door de schuiframen naar binnen valt en sterke schaduwen geeft. De open haard met hangende schouw domineert de ruimte. Voor de haardplaat met tegels erboven hangt een gietijzeren ketel waar een gebukt staande vrouw met groene rok en wit kapje op klompen bezig is. Aan de andere kant van de driepotige tafel, waarop een glimmende koperen ketel staat, ligt een hond te slapen op de grond. Drie stoelen en een rechthoekige tafel staan tegen de blauwige wand. Aan de wand hangen een spiegel met bakje en een doek aan een spijker. Op de imposante rode staande klok naast de deuropening is het lastig af te lezen hoe laat het is. Achter het raam zien we de puthaak. Het geheel maakt een heldere, levendige en harmonische indruk.

Kunsthistorisch een bijzonder schilderij

Mondriaan schilderde dit Boereninterieur met haard in de Achterhoek tussen 1890 en 1892 in olieverf. Wanneer we het vergelijken met zijn fijn geschilderde stillevens uit die tijd, vallen de losse, grove en korte penseelstreken op. Deze penseelvoering zien we terug bij een iets later schilderij: Vrouwen met kind voor boerderij uit ca. 1894 – 96, dat de volgende zaal van het museum hangt. Beide schilderijen doen denken aan Breitner (1857 – 1923) en Israëls (1856 – 1934). Toch maken zowel Mondriaans onderwerpkeuze als zijn schilderstijl een geheel eigen indruk. Zijn gebruik van licht en donker en zijn kleurgebruik geven het schilderij een heldere uitstraling. We zien een ritmische afwisseling van rechte en schuine lijnen die zich herhaalt. Het raster van lijnen in de ramen zien we als het ware gespiegeld terug in het raster van de tegels achter de haard. De korte, grove penseelstreken dragen ook bij aan een levendig ritme. De schuine driepoot en de schuin lopende puthaak spiegelen zich in de schuine lijnen die ontstaan door de schaduw. Dit alles zorgt voor een dynamisch lijnenspel. De schouw met de borden, de vloer en de tegels van de haard lijken sterk uit de losse pols geschilderd. We zien in dit schilderij dan ook precies wat Museum Villa Mondriaan wil tonen. Zoals directeur Jana Roovers zei: “In Winterswijk begon de zoektocht van de jonge kunstenaar naar abstractie.” Dit schilderij is daar een voorbeeld van.

Ook in het oeuvre van Mondriaan is het een bijzonder schilderij. Er zijn maar enkele boereninterieurs van hem bekend, waarvan vermoed wordt dat hij die in de omgeving van Winterswijk schilderde. Dit werk is dan ook een heel belangrijke aanvulling op werken die al beschikbaar zijn gesteld door particulieren en door Vereniging Het Museum. Zo hebben de werken Koe uit ca. 1898-1899 en Jacobskerk uit 1898 van Mondriaan een ereplaats in Museum Villa Mondriaan. Daarnaast zijn ook de werken van vader Mondriaan senior en oom Frits Mondriaan, die het Achterhoekse museum ook in bruikleen heeft, van groot belang om de ontwikkeling van het kunstenaarschap van Mondriaan te begrijpen. Frits Mondriaan de broer van zijn vader, kwam vanuit Den Haag vaak naar Winterswijk om samen met zijn neef te gaan schilderen.

Een boereninterieur uit de omgeving van Winterswijk

Tijdens de bijeenkomst met de onthulling ging adviseur erfgoed en projectleider bij het Gelders Genootschap, Marlieke Damstra in op het belang van Boereninterieur met haard in de Achterhoek in het licht van onderzoek naar historische interieurs in de Achterhoek. Zo is de boerderij die we zien een hallehuis. Dat is een driebeukig gebouw met de deel in het midden en de stallen aan weerzijden. Op het schilderij zien we de woonkeuken die multifunctioneel werd gebruikt. Er werd niet alleen gekookt en gegeten, maar er vond ook handenarbeid plaats. Het meubilair moest dan ook gemakkelijk verschoven kunnen worden. Daarom staan de meeste meubels zoals toen gebruikelijk tegen de wand. Op de hangschouw, ook wel bozem genoemd, staan borden, die zowel een decoratieve als praktische functie hebben. Door de losse schilderwijze op Mondriaans schilderij kunnen we niet goed zien wat voor vloer het is. Mogelijk gaat het om een veldkeitjesvloer, zoals die nog te zien is bij boerderij Luikenhuis in Meddo of een potscheurenvloer zoals we die nog aantreffen bij boerderij Vardink in Kotten. De tegeltjes op de achterzijde van de haard zouden afbeeldingen kunnen zijn met een symbolische betekenis, bijvoorbeeld een anker, zeis en zandloper. Dergelijke symbolische afbeeldingen kunnen we nog terugzien op het grote halfronde schilderij Uw woord is de waarheid’ uit 1984, dat door Mondriaan werd geschilderd en dat ontworpen was door zijn vader.

‘Uw woord is de waarheid’ is te zien in Villa Mondriaan, dat het in bruikleen heeft van de Wilhelminaschool. Het schilderij verhuisde in 1906 mee toen er een nieuwe school voor christelijk onderwijs werd gebouwd. In Mondriaans tijd werd gedacht dat het blauw op de muren hielp om de vliegen af te schrikken. Dat is volgens Damstra bijgeloof. Het was verf die in grote hoeveelheden op de markt kwam. De 18e-eeuwse schuifvensters zijn in onze tijd uitzonderlijk omdat deze inmiddels bijna allemaal verloren zijn gegaan. Maar zoals we lezen in de Mondriaan fietstocht – waarin heel vooruitziend Boereninterieur met haard in de Achterhoek was opgenomen – kunnen we bij de boerderij Hilbelink aan de Horstweg 12 in Brinkheurne soortgelijke ramen nog zien.

De reis van het schilderij

Waarschijnlijk werd dit werk door Mondriaan in 1916 cadeau gegeven aan zijn collega Doorn, die samen met hem in zijn atelier tekenlessen gaf, waarna het in 1979 terecht kwam in de privécollectie van diens erfgenaam F. Doorn in Den Haag. Sinds 1984 bevond het werk zich in een privécollectie in Los Angeles en vervolgens in de collectie van het echtpaar Besselaer in Princeton. Zij verzamelden na hun emigratie naar de Verenigde Staten typisch Hollandse schilderijen om een band met Nederland te behouden. In 2009 werd het schilderij verworven door de familie van de eigenaar, die het schilderij op zondag 9 oktober 2022 liet veilen in Amsterdam. Daar werd het gekocht door Joldersma en Jolink, die daarbij werden bijgestaan door Wim van Krimpen, o.m. ouddirecteur van het Kunstmuseum Den Haag en van de Kunsthalin Rotterdam en medeoprichter van Villa Mondriaan.

Wanneer je nu de deur vam de museumzaal opent, is het eerste werk dat je tegemoet straalt Boereninterieur met haard in de Achterhoek. Een uniek werk dat een bezoek aan Villa Mondriaan meer dan de moeite waard maakt.

 

Caroline Roos- Schuurman: ‘Nieuwe aanwinst Museum Villa Mondriaan: Boereninterieur met haard in de Achterhoek”

Dit artikel is verschenen in Museum Nieuws december 2022 Vereniging het Museum (VHM) Winterswijk. Voor bronvermelding en literatuurlijst kunt u mailen naar cschuurman13@gmail.com

Terug naar overzicht