3 tips voor het “aanwakkeren” van creativiteit en inspiratie

Ik, junior-directeur communicatie Jet Parent, maakte het meanderboekje ‘PORTRAIT | Piet Mondriaan’. Het boekje gaat over de jonge jaren van Piet Mondriaan en sluit dus helemaal aan op het verhaal dat wordt verteld in het museum. Een vraag die ik als illustrator vaker krijg, is: hoe heb je het gemaakt? Het simpele antwoord op die vraag is: met gouache en kleurpotloden. Maar het maken van een illustratie, of een kunstwerk of een boekje, begint al voordat je potlood of pen het papier aanraakt. Ik geef je dan ook een paar tips en inzichten op het gebied van creativiteit en inspiratie. Twee dingen die niet alleen tijdens het illustreren, maar ook al voorafgaand aan het illustreren aan bod komen, vaak zelfs zonder dat je het zelf doorhebt.

Tip 1 | Leg verbindingen

Tip 1, of inzicht 1, die ik je wil meegeven op het gebied van creativiteit en inspiratie is: leg verbindingen. Wat ik hiermee precies bedoel, zal ik uitleggen aan de hand van een voorbeelden dat ik ooit tegenkwam in het boek Hoe creativiteit werkt van Jonah Lehrer.

David Byrne

David Byrne is een Amerikaanse muzikant, componist én beeldend kunstenaar. Hij komt oorspronkelijk uit Schotland. Ooit maakte hij deel uit van de popgroep The Talking Heads. David Byrne is dol op fietsen, en in het bijzonder fietsen door de stad. Door te fietsen door de stad, kan hij goed luisteren naar de stad. Byrne omschrijft fietsen als een manier om het straatrumoer op te vangen. De ene dag reed hij langs Latin dansclubs bij de East Rivers, op andere dagen reed hij voorbij restaurants waarvan de ramen openstonden, waardoor hij de muziekstijl afrobeat (een combinatie van jazz en Nigeriaanse drummuziek) kon horen. Deze fietstochten is wat de popgroep The Talking Heads zo’n belangrijke band maakte: zij waren één van de eerste groepen die al deze verschillende soorten muziek combineerden. In plaats van iedere muziekstijl als een aparte muziekstijl te beschouwen, besloten ze om alle muziekstijlen aan elkaar te verbinden en samen te laten smelten tot een nieuwe muzieksoort. Het combineren van bestaande elementen/ideeën levert vaak hele interessante en creatieve eindresultaten op.

Verbindingen leggen op kleinere schaal

Nu is fietsen door de stad New York en op die manier uiteindelijk een geheel nieuwe muzieksoort creëren niet iets wat je zomaar even kunt doen. Gelukkig kan het leggen van verbindingen, combineren en associëren ook op veel kleinere schaal.

Wat ik bijvoorbeeld heb gedaan voorafgaand aan het maken van het boekje, is heel veel lijstjes maken. Dus alles wat mij aan Piet Mondriaan deed denken, schreef ik op. Geel, rood, blauw, de Jacobskerk, de appelboom, abstracte kunst, Winterswijk, Amersfoort, New York, Parijs, atelier, schildersezel; het mogen de kleinste dingen zijn. Ik heb hier zo’n lijstje. Hier heb ik opgeschreven “atelier met Frits?” en “werkplek”. Later schrijf ik op “Rijksacademie”. Hij studeert aan de Rijksacademie, dus ik stel me een studeerkamer/werkplek voor waar hij allerlei schetsen heeft hangen en schilderijen die half af zijn, misschien wel een prikbord waar van alles op hangt. In het boek De Vroege Mondriaan lees ik dat Mondriaan tijdens zijn studietijd vooral bacteriologische tekeningen maakt, portretten, landschappen, etc. Maar tegelijkertijd wil ik ook veel van de vroege werken van Mondriaan, die ook hier in het museum hangen, in het boekje naar voren laten komen. Maar zoveel pagina’s heb ik nou ook weer niet, dus hoe doe ik dat? En dan bedenk ik me: ‘hé, op dat prikbord in zijn atelier hoeven niet per se die bacteriologische tekeningen te hangen. Dat kunnen ook de vroege werken van Mondriaan zijn. En op die manier begin je kleine verbindingen te leggen.

Dan, voor de voorkant. Ik ben op zoek naar een manier waarop ik beeldend duidelijk kan maken dat het om Piet Mondriaan gaat. Niet iedereen zal Piet Mondriaan namelijk herkennen. We kennen vaak de werken van de kunstenaar, maar lang niet altijd de kunstenaar zelf. Maar ik wil ook niet op de achtergrond blauwe, gele en rode vlakken plaatsen, want dat vind ik iets te voor de hand liggend. Het mag wel wat subtieler. Dus ik ben al een paar dagen aan het broeden op een idee, en dan loop ik langs de vitrinekast in de museumwinkel. En wat zie ik daar liggen? Een broche.

Dus verbindingen maken kan heel letterlijk, door woorden en zinnen die je hebt opgeschreven aan elkaar te koppelen en samen te voegen. Maar verbindingen maken, is vooral ook heel goed op je omgeving letten.

Tip 2 | Begin bij nul

Voor de volgende tip wil ik je eerst een raadsel laten oplossen.

Een grote omgekeerde stalen piramide staat perfect in evenwicht op zijn punt. Door elke beweging zal de piramide omvallen. Onder de piramide ligt een biljet van honderd dollar. Hoe verwijder je het biljet zonder de piramide te laten bewegen?

Het antwoord: het briefje van honderd moet verbrand worden.

Wat vaak gebeurt bij het oplossen van dit raadsel, is dat je het geld niet of moeilijk los kunt zien van zijn waarde. Geld is waardevol. En binnen die gedachtegang zul je niet zo snel met een oplossing komen, waarbij je het geld vernietigt. Nou, oké, leuk: piramide, geld. Waar gaat dit heen? De tip of het inzicht dat ik je wil meegeven, is: begin bij nul. Dit is al van toepassing op dat lijstje waar ik net over vertelde, waar ik alles heb opgeschreven wat mij doet denken aan Piet Mondriaan. Maar wat gebeurt er nou? Piet Mondriaan is een wereldberoemde schilder. Dus al mijn associaties met Piet Mondriaan gaan al richting “schilder”, “tekenspullen”, “Jan Toorop”, etc. Ik zet mezelf eigenlijk al meteen vast in een bepaalde denkrichting. Ga nu eens terug naar nul. Piet Mondriaan is niet alleen een schilder, hij was ook een broer, hij was een neef, hij was een zoon. Ik schrijf het woord “familie” op. Piet Mondriaan was ook een student. Dat doet me denken aan mezelf, want ik heb ook aan de kunstacademie gestudeerd. Dat doet me denken dat ik op de kunstacademie weinig vrije tijd had, want ik was altijd aan het tekenen. Wat deed Mondriaan eigenlijk in zijn vrije tijd? Oh ja, hij vond het leuk om te dansen en om naar muziek te luisteren. Beginnen bij nul levert dus eigenlijk meer interessante associaties op. Beginnen bij nul zou je ook kunnen omschrijven als “buiten de gebaande paden denken” of als “vergeet wat je al weet” of “kijk verder dan wat je weet”.

Een mooi voorbeeld hierbij, is een experiment dat is uitgevoerd door de Amerikaanse psycholoog Lile Jia. Bij een recent experiment verdeelde hij een aantal studenten van de Indiana University in twee groepen. Beide groepen kregen dezelfde opdracht: benoem zoveel mogelijk verschillende vervoersmiddelen. Er was alleen een klein verschil. De ene groep kreeg te horen dat de taak bedacht was door studenten van Indiana University, de andere groep kreeg alleen te horen dat de taak bedacht was door studenten van Indiana University die een tijd in Griekenland hadden gestudeerd. De studenten die werden verteld dat de groep studenten een tijd in Griekeland hadden gestudeerd, wisten beduidend meer vervoersmiddelen op te noemen. En niet alleen noemden ze de auto, bus en het vliegtuig, maar ook paarden, ruimteschepen en Segways. Omdat de oorsprong van de opdracht ver weg was, voelden deze studenten zich minder beperkt door hun plaatselijke transportmogelijkheden. De algemene les hierachter was dat onze gedachten ons beperken door het vertrouwde. Dus: vergeet wat je al weet, of kijk verder dan wat je weet.

Tip 3 | Kijk goed om je heen

Helemaal aan het begin zei ik het al: al voorafgaand aan het illustreren komen creativiteit en inspiratie aan bod, vaak zelfs zonder dat je het zelf weet. Soms kunnen dingen die je eerder op een dag ergens hebt gezien, of misschien zelfs eerder in het jaar hebt gezien, op het moment zelf irrelevant lijken, maar later blijken het toch bronnen van inspiratie te zijn; komen ze toch nog van pas. Daarom is mijn laatste tip op het gebied van inspiratie en creativiteit: kijk goed om je heen.

Video

In het kader van deze laatste tip wil ik het met jullie hebben over een video. Ik denk zelf dat de video in scene is gezet, maar het laat wel goed zien hoe onbewuste inspiratiebronnen werken. Twee mannen maken een taxirit door een grote stad. De taxirit eindigt bij een groot kantoorpand en daar krijgen ze een paar uur de tijd om voor een bedrijf dat dieren opzet een logo te ontwerpen. Uiteindelijk maken ze een logo van een beer met vleugels.

Wat de twee mannen alleen niet weten, is dat er langs de taxirit die zij vooraf maakten, allerlei verschillende beeldende signalen waren geplaatst; zoals afbeeldingen van beren, vleugels en wolken. Ook rijden ze langs cafés waar het woord ‘beer’ in de naam zit. De mannen hebben deze wellicht een paar seconden in zich opgenomen en zijn ze daarna meteen weer vergeten. Maar toch niet hélemaal, zo blijkt uiteindelijk.

Die signalen die langs de weg die de taxirit aflegt zijn geplaatst, worden ook wel subliminale boodschappen genoemd. Een subliminale boodschap is een signaal of boodschap verborgen in een medium en bedoeld om doorgegeven te worden zonder dat het bewust opgemerkt wordt. Deze boodschappen zouden toch door het onbewuste verwerkt worden en onopgemerkt kunnen aanzetten tot bepaald gedrag, en zoals in deze video tot bepaalde creaties. Nu is nog nooit keihard bewezen dat subliminale boodschappen daadwerkelijk aanzetten tot bepaald gedrag; dit hangt waarschijnlijk af van de mate van blootstelling. Maar toch wil ik als tip aan jullie meegeven: kijk goed om je heen.

Die broche in de museumwinkel had ik al heel vaak zien liggen. Die broche was niet relevant, tótdat ik op zoek was naar een manier om op een subtiele wijze duidelijk te maken dat de man op de voorkant van dit boekje Piet Mondriaan is.

Dus het simpele antwoord op de vraag “Hoe heb je het gemaakt?” is “met gouache en kleurpotloden”, maar het andere antwoord is: door goed om me heen te kijken, door te beginnen bij nul en door verbindingen te leggen. De tips die ik je wil meegeven op het gebied van creativiteit en inspiratie zijn dan ook:

Kijk goed om je heen

Begin bij nul

Leg verbindingen